چرا دانشگاه آزاد برای جمهوری اسلامی مهم است؟

 

مجید شمس

 

مقدمه

قشر محافظه کار مذهبی که پیش از انقلاب تجربه راه اندازی و مدیریت مدارس مذهبی همانند "مدرسه رفاه" را در کارنامه خود داشت، بعد از انقلاب سودای راه اندازی دانشگاه اسلامی را عملی کرد؛ سودایی که پیش از قیام از زبان افرادی که عضو هیات امنای مدرسه رفاه بودند، شنیده شده بود. در این میان نام هاشمی رفسنجانی هم در تاسیس مدرسه رفاه و هم تاسیس "دانشگاه آزاد اسلامی" نشانه ای از تداوم برنامه های فرهنگی قشر محافظه کار ایران بعد از انقلاب در سطح آموزش عالی است. بر این مبنا دانشگاه آزاد در ابتدا قرار بود چیزی میان دانشگاه و حوزه باشد که مدرک تحصیلی در آن نقش بزرگی بازی نکند، اما در اولین قدم این فکر کنار گذاشته شد و دانشگاه آزاد در مسیری مشابه دیگر نظامهای دانشگاهی کشور گام برداشت.

واقعیت این است که امروزه دانشگاه آزاد اسلامی ایران نقش بسیار مهمی در صحنه اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی ایران ایفا می کند. در این نوشته کوشش می شود مرور گذرایی بر نقش دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان پایگاهی برای آزمایش اجرای برنامه های نرم اما حساب شده فرهنگی - سیاسی و نظامی حکومت فاشیست جمهوری اسلامی داشته باشم.

 

الف) ارزش اقتصادی دانشگاه آزاد برای رژیم

دانشگاه آزاد، موسسه ای است با سه میلیون و ۷۰۰ هزار فارغ التحصیل و در حال حاضر نیز حدود یک میلیون و هفتصد هزار دانشجو دارد. اگر دولت می‌ خواست 1.7میلیون دانشجوی دانشگاه آزاد را از طریق بودجه دولت تامین مالی کند، بایستی سالانه هزاران میلیارد تومان را به این موضوع اختصاص می ‌داد.

بزرگ ‌ترین دانشگاه حضوری جهان، ۳۸۵ واحد دانشگاهی در سراسر ایران دارد. همچنین در این دانشگاه 33 هزار کادر اداری و حداقل 30 هزار کادر علمی به کار مشغولند. 10 مجتمع بیمارستانی، 114‌ آموزشکده و 400 مدرسه با حدود ۶۰ هزار دانش‌ آموز و بیش از بیست میلیون مربع فضای آموزشی و رفاهی در شهرهای بزرگ، کوچک و دور افتاده در زمره داراییهای آن قرار دارد.(1)

همچنین روزنامه "شاپرک"، روزنامه "آفرینش"، هفته نامه "فرهیختگان"، "خبرگزاری آنا" و "خبرگزاری ایسکانیوز" متعلق به دانشگاه آزاد است. این مجموعه عظیم رسانه ای می تواند در پروژه های فرهنگی و سیاسی و اقتصادی "نظام" موثر و جهت هر گونه تبلیغی برای دولتمردان و مسوولان آن نقش مهمی بازی کند

 

ب) دانشگاه آزاد در خدمت برنامه های فرهنگی ارتجاعی حکومت

در تاریخ 35 ساله حکومت ننگین جمهوری اسلامی هماره زنان پیشگام مبارزات بوده و در برابر احکام قرون وسطایی رژیم مانند چند همسری، حجاب و پوشش اجباری، نابرابری حقوقی و تبعیض جنسیتی ایستادگی کرده و در اکثر مواقع جلوتر از مردان به مبارزه برخاسته اند. زندانهای ایران از زنان روشنفکر و مبارز و فعالان دانشجویی پر است. رژیم اقتدارگرای جمهوری اسلامی از اتحاد زنان و مردان هراس دارد و در این راستا از بدو آغاز دولت پادگانی-امنیتی احمدی نژاد، بحث تفکیک جنسیتی در دانشگاهها آغاز شد.

پروژه تفکیک جنسیتی که برای جداسازی دختران و پسران دانشجو به عنوان قشر آگاه جامعه برای بستر سازی یکی از مرتجعانه ترین اندیشه های "نظام" که همانا جداسازی زنان و مردان جامعه و فاصله انداختن بین این دو به دلیل هراس از اتحاد مردمی در برابر ظلم و استبداد حاکم است، در آزمایشگاه عظیم دانشگاه آزاد در حال پی ریزی و اجرا می است.

فرهاد دانشجو، رییس سابق دانشگاه آزاد در این باره می گوید: "مسایل فرهنگی با فکر، ذهن و عقل سر و کار داشته و یکسری پیچیدگیهای خاص خود را دارد. باید مسیر را تبیین کنیم تا شناخت افراد نسبت به مسایل اسلامی، جمهوری اسلامی، شیعه، اصل ولایت فقیه و مراجع افزایش یابد.(2)

 

ج) در نبود احزاب سیاسی، دانشگاه آزاد در هنگامه انتخابات به عنوان حزب عمل می کند

هفت و نیم ‌میلیون نفر فارغ ‌التحصیل و دانشجوی دانشگاه آزاد که با خانواده ‌هایشان جمعیتی با حدود بیست و دو میلیون نفر را تشکیل می دهند، منبع انسانی بسیار مهمی به شمار می آیند.

حمید میرزاده، رییس فعلی دانشگاه آزاد می گوید: "دامنه پوشش دانشگاه آزاد اسلامی در سراسر کشور بسیار گسترده شده است، به گونه ای که تقریباً از هر دو خانواده ایرانی یکی از آنها با دانشگاه آزاد اسلامی ارتباط دارد؛ یعنی یا دانشجو بودند یا فارغ التحصیل شده اند."(3)

بدیهی است چنین حجمی خود به تنهایی می تواند تعیین کننده سرنوشت انتخابات به نفع طیف خاصی گردد. در همین رابطه منتقدان دانشگاه آزاد انتقاداتی به این دانشگاه و شیوه های مدیریتی آن کرده که اهم آن بدین شرح است:

- مدیریت طولانی و متمرکز رییس دانشگاه آزاد (اشاره به سه دهه مدیریت عبدالله جاسبی)

- نحوه گزینش نیروهای مورد نیاز دانشگاه اعم از استادان و کادر اداری

- چگونگی استفاده از سرمایه ‌های متعلق به دانشگاه (سوواستفاده ‌هایی که از امکانات مالی دانشگاه آزاد شده، ولخرجیها و یا واگذاری زمینهای متعلق به دانشگاه به عده ‌ای خاص)

- سیاسی بودن مدیریت دانشگاه آزاد و موضع‌ گیری در انتخابات به نفع یک گروه خاص

- پذیرش دادن به برخی از مدیران دولتی خارج از ضوابط کنکور

 

فرهاد دانشجو رییس وقت دانشگاه در رفع اتهام سوواستفاده از امکانات دانشگاه آزاد به نفع یک جریان و افراد خاص در انتخابات ریاست جمهوری ادعا کرد باوجود اینکه تشکلهای دانشجویی اجازه فعالیتهای سیاسی را داشتند، اما دانشگاه آزاد در انتخابات از هیچ کاندیدایی حمایت نکرده است.

دانشجو خاطرنشان کرد: "پرداخت هزینه به تشکلهای دانشجویی برای فعالیت آنها در زمینه انتخابات برای افراد خاص صحت ندارد. البته یکی از تشکلها برای ستاد آقای روحانی فعالیت داشته، ولی اگر 462 واحد دانشگاه آزاد خلافی انجام داده باشند، قطعا ما متوجه می ‌شدیم و یا اگر پولی هم جابه ‌جا شده باشد، ما از آن باخبر بودیم."

دانشجو با بیان اینکه "ما به رووسای دانشگاههای خود اعلام کرده‌ ایم که در هیچ ستادی در ایام انتخابات همکاری نداشته باشند"، گفت: "95 درصد آنها به این دستور گوش کردند و برخی نیز اجرا نکرده و در ستاد آقای روحانی و... فعالیت کردند."(4)

 

د) دانشگاه آزاد محلی برای تسویه حسابهای جناحی

پس از روی کار آمدن دولت پادگانی - امنیتی احمدی نژاد، دانشگاه آزاد به نهادی برای تسویه حسابهای جناحی و سیاسی بین "اصولگرایان" و "اصلاح طلبان" تبدیل شد. از اولین تصمیماتی که احمدی نژاد در دولت نهم اتخاذ کرد، چنگ انداختن بر لقمه چرب و نرم دانشگاه آزاد اسلامی بود که در این پروسه درگیریهای لفظی شدیدی بین وی و مووسسان دانشگاه به وجود آمد. این تنشها حتی فراتر از دو قوه مجریه و قضاییه، خامنه ای را هم به میانه میدان کشید. زمانی که موضوع وقف دانشگاه آزاد مطرح گردید، خامنه ای می بایست به عنوان مرجع حل اختلاف به ان پاسخ دهد و به آن پاسخ منفی داد.

احمدی‌ نژاد قصد تغییر مدیریت دانشگاه را داشت، اما هیات ‌امنا به ریاست هاشمی رفسنجانی از آن جلوگیری می ‌کرد. داستان دنباله‌ دار تغییر در مدیریت دانشگاه آزاد از ابتدای سال ۸۴ شروع شد و در نهایت دی ماه ۹۰ به مدیریت طولانی مدت عبدالله جاسبی بر دانشگاه آزاد پایان داده شد و به جای او فرهاد دانشجو، برادر وزیر علوم و از اعضای نزدیک به  دولت بر صندلی ریاست این دانشگاه تکیه زد. روزنامه های دولتی‌ آن روز با خوشحالی نوشتند "دانشگاه آزاد، آزاد شد" و "دانشگاه آزاد را خدا آزاد کرد".(5)

 همچنین احمدی نژاد در اقدامی دیگر نام میرحسین موسوی را از لیست هیات امنای دانشگاه آزاد خط زد.

 

* احمدی نژاد جاه طلبی کینه توز

احمدی نژاد زمان کوتاهی بعد از انتصاب فرهاد دانشجو، از این مساله پشیمان شد. دلیل این تغییر 180 درجه ای سخنانی بود که دانشجو بر زبان آورد و موجب کینه ورزی احمدی نژاد شد. دانشجو در اظهار نظری در باره انتخاب خود از سوی احمدی نژاد، ضمن تشکر از او اعلام کرد: "برای من افتخاری است که رییس ‌جمهور بر ریاست بنده بر دانشگاه آزاد نظر مثبت داشته باشد، اما برای من تکلیف، مساله شرعی است و تمایل ندارم به این سوال پاسخی بدهم، زیرا مایل نیستم بگویم اگر رییس‌ جمهور دستور بدهد، کاری را انجام نمی ‌دهم. در هر حال مرجعی که مسایل شرعی را تعیین می ‌کند، رهبری است."(6)

پس از این اظهار نظر، احمدی نژاد از امضای حکم ریاست فرهاد دانشجو خودداری کرد و حتی در آخرین روز کاری خود نیز دست از سر برادران دانشجو بر نداشت و با انتشار گزارشی از سوی دفتر بازرسی ریاست ‌جمهوری، از عملکرد برادران دانشجو انتقاد کرد و به افشاگری علیه آنان پرداخت.

 

* تصرف مجدد پس از انتخابات

نزدیک به سه ماه بعد از به قدرت رسیدن روحانی، موسسه دانشگاه آزاد دوباره به تصرف رفسنجانی و طیف کارگزاران درآمد و سازو کار ایجاد شده توسط متصرفان قبلی، برچیده شد. در یکی از اولین گامها در این راستا، هیات امنای دانشگاه در یک جلسه فوق العاده، فرهاد دانشجو را برکنار کرد و به طور نمادین به انتها رسیدن دوره سابق را اعلام داشت.   

صادق زیبا کلام، استاد دانشگاه تهران و یکی از وابستگان رفسنجانی درباره برکناری فرهاد دانشجو چنین اظهار نظر می کند :"کنار گذاردن دکتر فرهاد دانشجو، نه شکستی برای اصولگرایان بود و نه موفقیتی برای اصلاح ‌طلبان و نه حتی پیروزی برای آقای هاشمی رفسنجانی به عنوان بنیانگذار دانشگاه آزاد. واقعیت آن است که گرفتن دانشگاه آزاد از همان ابتدای پیروزی آقای احمدی‌ نژاد در سال 1384 به دلیل مخالفت با آقای هاشمی رفسنجانی به صورت یک هدف درآمده بود و به ‌رغم آنکه آقای احمدی ‌نژاد در سال 1384 از نظر قدرت سیاسی و نفوذ در حد بالایی بود، اما همانطور که آمد با همه وجود به دنبال گرفتن دانشگاه آزاد بود. اصولگرایان، دانشگاه آزاد را در اختیار دولت آقای احمدی ‌نژاد گذاردند. اقدامی که دولت احمدی‌ نژاد در مورد دانشگاه آزاد انجام داد، نوعی بی ‌توجهی به قانون بود و آنچه دیروز اتفاق افتاد [برکناری فرهاد دانشجو]، در حقیقت اعتبار بخشیدن به حرمت قانون است."(7)

و اما دانشجو عزل خود از ریاست 600 روزه بر موسسه دانشگاه آزاد را "سیاست زدگی" و "کینه سیاسی" می داند.(8)

 

ه) مشارکت دانشگاه آزاد در پروژه هسته ای

با لو رفتن مشارکت دانشگاه آزاد در پروسه غنی سازی اورانیوم، این مرکز نیز در تیررس تحریمها قرار گرفت.

"رادیو فردا" به نقل از روزنامه "گاردین" در این باره نوشت: "یک شرکت آمریکایی به همراه دانشگاه آزاد اسلامی تهران موافقت کرده‌ اند که به اتفاق هم در یک پروژه هسته‌ ای مربوط به همجوشی اتمی (گداخت) همکاری کنند. تردید‌ها درباره اینکه چطور تحریمهای تجاری آمریکا علیه ایران اجازه چنین توافقی را بدهد وجود دارد، اما شرکت "لارنس ویل پلاسما فیزیک" در یک بیانیه کتبی ادعا کرده است که قرارداد یاد شده بر اساس معافیتهای وزارت خزانه داری آمریکا بر "مشارکت شرکتهای آمریکایی با موسسه ‌های تحقیقاتی و آکادمیک در ایجاد و اشاعه نشریات نوشتاری" منعقد شده است."(9)

در اوایل سال جاری نیز رییس دانشکده فنی و مهندسی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد خبر داده بود که این موسسه در حال ساخت "نیروگاه هسته ای" است. ناصر شریف لو که سمت قبلی او "رییس نیروگاه اتمی بوشهر" ذکر شده، گفت: "نیروگاه "دارخوین" در حال پی ریزی است و ظرفیت آن 360 مگاوات است."(10)

 

و) دانشگاه آزاد، کارخانه مدرک سازی برای مسوولان نظام

با گذشت بیش از سه دهه از عمر دانشگاه آزاد اسلامی بخش بزرگی از نسل جدید مدیران در رده های مختلف کشور تربیت شده این دانشگاه هستند؛ سیاستمدارانی که وسوسه رسیدن به پست و کرسیهای مدیریتی دارند، بدون آنکه شایستگی آن را داشته باشند. در همین راستاست که با تغییر دولتها، مدیریت دانشگاه آزاد هم زیر ذره بین جریانات پیروز انتخاباتی قرار گرفته و گاهی جهت گیریهای سیاسی به تغییرات مدیریتی در این دانشگاه بزرگ کشور منجر می شود.

در تاریخ سی و اندی ساله فعالیت دانشگاه آزاد، گاهی دولتها نه فقط در سطح مدیریت دانشگاه که حتی در مرحله چگونگی پذیرش دانشجو و انتخاب استادان نیز مداخله کرده و برای دانشگاه تعیین تکلیف کرده اند، به ویژه در دوره احمدی نژاد که این امر با قلع و قمع دانشجویان و اساتید چه با محرومیت از تحصیل و تدریس و چه از طریق شکنجه و بازداشت و ارعاب آنها شدت گرفت.

دانشگاه آزاد در خدمت به دولتمردان با تاسیس واحدهای بین المللی سعی در بین المللی کردن و کسب اعتبار تحصیلی برای مسوولان دولتی کرد، اما با افتضاحاتی که در این راستا به وجود آمد و حتی به رسانه های بین المللی هم کشیده شد، دیگر آبرویی برای دولتمردان جمهوری اسلامی باقی نماند.

 

جمعبندی

دانشگاه آزاد، این نهاد به ظاهر خصوصی که در سی سال گذشته با مدیریت عبدالله جاسبی اداره شده، با روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد طی ۸ سال گذشته محل تنشها و درگیریهای جناحی فراوانی بود. انتقادات از مدیریت سی ساله جاسبی بالا گرفت و این فرایند در مهرماه ۱۳۸۷ به اصلاح اساسنامه دانشگاه آزاد در شورای عالی انقلاب فرهنگی انجامید. هنگامی که هیات موسس نتوانست مانع اصلاح اساسنامه دانشگاه آزاد در شورای عالی انقلاب فرهنگی شود، هیات امنای این دانشگاه در اسفند ۱۳۸۷ تصمیم به وقف دانشگاه آزاد گرفت؛ مساله ای که با درگیری و مخالف دولت احمدی نژاد مواجه شد. وقف دانشگاه آزاد با مخالفت خامنه ای متوقف شد. در پایان این کشمکش، فرهاد دانشجو، گزینه مورد نظر دولت احمدی نژاد جایگزین عبدالله جاسبی در دانشگاه آزاد شد.

درگیریهای جناحی بر سر اداره دانشگاه آزاد گویای منابع عظیم قدرتی است که گستردگی این دانشگاه اکنون به وجود آورده است. تصور اینکه می توان ریاست ۳۸۵ واحد این دانشگاه و بسیاری از زیر مجموعه های آن را تعیین کرد و در مصرف منابع عظیم آن برای اهداف گوناگون سیاسی بهره برد، دانشگاه آزاد را به موضوع جذابی برای رقابت بر سر منابع ثروت و قدرت تبدیل کرده است. گویی در نبود احزاب سیاسی قوی در ایران، باندهای قدرت در فکر بهره بردن از منابع و گستردگی نهادهایی هستند که می توانند نقش حزب گونه ای را برای مقاصد سیاسی آنها ایفا کنند.

گروههای سیاسی در ایران همواره نیازمند امکاناتی بوده که بتوانند از طریق آن هواداران وفاداری را جلب کرده نگه دارند و داشتن هوادار وفادار، نیازمند امکانات مدیریتی و مالی وسیعی است. شاید از این منظر بتوان مناقشه هایی که بر کنترل و اداره این موسسه صورت می گیرد را بهتر فهمید.

با اتمام دوره دولت احمدی نژاد، زمزمه هایی که از برکناری فرهاد دانشجو به گوش می رسید، تحقق یافت. اکنون گروه سیاسی جدیدی در این دانشگاه به قدرت رسیده که دانشگاه آزاد و منابعش برای آن به همان میزان اهمیت دارد که برای دیگر شرکای قدرت!

 

پانویس

1) دانشگاه آزاد سومین دانشگاه جهان پس از دانشگاه ایندیرا گاندی هند و علامه اقبال پاکستان و بزرگترین دانشگاه حضوری در دنیا می باشد. نقل از ویکی پدیا

2) سایت عصر ایران - ۱۶ فروردین ۱۳۹۱

3) سایت تابناک - ۲ آبان ۱۳۹۲

4) سایت سرآمد اخبار به نقل از خبرگزاری تسنیم - ۲۶ شهریور۱۳۹۲

5) خبرگزاری بولتن نیوز - ۱۸شهریور ۱۳۹۲

6) خبرآنلاین - چهارشنبه 10 مهر 1392

7) خبر آنلاین - پنجشنبه 28 شهریور 1392

8) سایت باشگاه خبرنگاران - شهریور ۱۳۹۲

9) گداخت هسته ‌ای یا "فیوژن"، فرآیندی برعکس عمل شکافت هسته‌ ای است که در غنی سازی اورانیوم و استفاده از آن به عنوان سوخت در راکتور هسته‌ ای یا بمب اتمی کاربرد دارد. همچنین در گداخت هسته ‌ای، مشکلات زباله های سوخت هسته‌ ای حاصل از فرآیند شکافت و معضل دفع آن نیز وجود ندارد. رادیو فردا – 7 خرداد ۱۳۹۱

10) خبرگزاری "ریانووستی" به نقل از خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی (ایرنا) – 20 فروردین 1392

بازگشت به صفحه نبردخلق